Żeby kogoś poznać, trzeba z nim rozmawiać…
bo znać osobę to dużo więcej, niż tylko wiedzieć, jak wygląda.

Pierwszą zasadą komunikacji z nastolatkiem jest cierpliwe słuchanie. Nic nie mówiąc, nie ponaglając, nie zajmując się w tym czasie niczym innym. To trudne, gdy różne rady i komentarze same cisną się nam na usta. Młodzi ludzie często nie chcą nic usłyszeć, chcą się tylko wypowiedzieć. Jeśli zobaczą, że są słuchani, to chętnie będą mówić. Pomocą do otwarcia dziecka na dialog jest podzielanie jego zainteresowań. Czasem trzeba posłuchać muzyki, której słucha dziecko, pooglądać z nim filmy, które ogląda, przeczytać te same książki…
Dialog to zdecydowanie więcej niż przedstawienie swoich poglądów. Jest on drogą do zrozumienia drugiego człowieka, zbliżenia się do niego i współdziałania z nim. Dialog jest drogą nauczyciela do dziecka.

Nie zaczynaj od „Musimy porozmawiać”
Ani nawet od „Pogadajmy”. Taki wstęp dla nastolatka oznacza zwykle: „Oho, będzie kazanie”, „Znów się będzie czepiać”, „Znowu coś zrobiłem źle”. Cała masa podejrzliwych myśli, które powodują, że nastolatek zamyka się w sobie i na wszelki wypadek przyjmuje pełną rezerwy i nieufności postawę obronną. I właściwie jest po rozmowie. Lepiej więc zacząć bez wstępów.

Zadawaj pytania zamiast prawić kazania
Starając się jak najlepiej przygotować dzieci do życia, często zasypujemy je radami. Mówimy im, jak mają się zachowywać, co robić, jak rozwiązywać problemy. Zrób to, nie rób tego, musisz, powinieneś. Nastolatki słysząc kolejne nauczycielskie instrukcje, oporują. Nie chcą naszych rad, ale potrzebują naszego zainteresowania. Zamiast „weź się za matematykę, bo nie zaliczysz testu”, lepiej zapytajmy: „Jak ci idzie z matmą?”. Tylko nie róbmy przesłuchania i zwróćmy uwagę, żeby pytanie nie brzmiało jak kontrola. Pytajmy życzliwie i z zainteresowaniem. I nie tylko o sprawy szkolne. Pytajmy o to, co myślą, jakie mają zdanie w różnych sprawach.

Zrozumienie i empatia
Kiedy młody człowiek zrobi jakieś głupstwo, coś zawali, popełni błąd, czy ma kłopoty, dorośli często reagują w stylu „A nie mówiłem?!”, albo „Coś ty najlepszego narobił?!”. Po czym szybko szukamy narzędzi, żeby skorygować zachowanie młodego człowieka. Wprowadzamy kary, sankcje, albo perorujemy: „na przyszłość zrób tak”, „staraj się bardziej”. To trudne, ale ważne, żeby powstrzymać się od takich reakcji i komentarzy. Dziecko w tarapatach i tak czuje się fatalnie – ma poczucie winy, boi się, jest niepewne i zawstydzone.
Dziecko, które zachowuje się w niepokojący nas sposób, zachowuje się tak z jakiegoś powodu. Nasza rola w takiej sytuacji to zrozumieć i nazwać jego uczucia, okazać wsparcie i poznać prawdziwe powody. „Zawaliłeś sprawdzian? Pewnie nie jest ci lekko” (zamiast: „Mówiłem, żebyś się więcej uczył!”). „Zawiodła cię przyjaciółka? To musi bardzo boleć, ufałaś jej” (zamiast: „Mówiłam, że ta Karolina to nie towarzystwo dla ciebie!”). Kiepski wynik sprawdzianu może być efektem nie braku odpowiedzialności, tylko stresu, albo tego, że coś ważnego zajmuje myśli nastolatka i nie pozwala skupić się na nauce. A to, że młody człowiek związał się z niezbyt godnym zaufania towarzystwem może oznaczać, że walczy o pozycję w grupie, albo że czuje się osamotniony w klasie. Okazanie zrozumienia może być początkiem dobrej rozmowy, a przede wszystkim buduje zaufanie.

Jeśli masz inne zdanie, zastosuj podejście „twoje-moje-nasze”
1. słucham tego, co mówisz i rozumiem twój punkt widzenia, nawet jeśli się z tym nie zgadzam,
2. przedstawiam ci mój punkt widzenia (z perspektywy nauczyciela),
3. wspólnie szukamy (naszego) rozwiązania.
Wysłuchanie nastolatka jest ważne z kilku powodów: buduje przestrzeń do rozmowy, zachęca do niej, buduje zaufanie, jest komunikatem, że to, co mówi ma znaczenie i jest dla nas ważne, jest okazaniem szacunku. Wszystko to, co nastolatek zobaczy w naszej postawie wobec niego, będzie dla niego wzorcem do budowania jego postawy wobec nas. Jeśli chcemy, by dziecko nas słuchało, sami musimy go słuchać, jeśli liczymy na szacunek i zaufanie – szanujmy i ufajmy.

5 przykazań dla nauczycieli
Żeby dzieci (szczególnie te nastoletnie) chciały z nami rozmawiać i żeby rozmowy budowały więź, a nie osłabiały ją, my dorośli musimy pamiętać, że rozmowa możliwa jest wtedy, kiedy jej uczestnicy mają równe prawa. A więc zanim wygłosisz swoje sądy, pamiętaj:
• nie zawstydzaj
• nie wzbudzaj poczucia winy
• wysłuchaj
• okaż szczere zainteresowanie
• staraj się zrozumieć

SPRÓBUJ POSTĄPIĆ TAK: Weź pod uwagę, że nastolatek dopiero testuje umiejętność wyciągania wniosków i do tego, co mówi, niekoniecznie jest przywiązany. Spróbuj ustalić, co myśli naprawdę. Najpierw pochwal go, że w ogóle zastanawia się nad daną sprawą („Cieszę się, że masz swoje przemyślenia, chociaż nie ze wszystkimi wnioskami się zgadzam”). Potem pomóż mu przeanalizować tok jego myśli („Czy uważasz, że to ma zastosowanie w każdej sytuacji?”). Gdy jeszcze raz rozważy swój pomysł i dopracuje szczegóły, możesz być mile zaskoczony.

Słowo przestrogi: Kiedy omawiasz coś z nastolatkiem, nie zakładaj, że twoje zawsze musi być na wierzchu. Nawet jeśli masz wrażenie, że mówisz jak do ściany, uczniowie najprawdopodobniej wyniosą z tej rozmowy więcej, niż się spodziewasz — i więcej, niż są skłonni przyznać. Nie zdziw się, jeśli za kilka dni usłyszysz z ust dziecka swoją opinię, i to wygłoszoną tak, jakby samo ją wymyśliło.

SPRÓBUJ POSTĄPIĆ TAK: Zamiast wdawać się w sprzeczkę, po prostu powtórz opinię nastolatka („Z tego, co rozumiem, chodzi ci o to, że…”). Następnie zadaj mu pytania („Co sprawia, że tak to odbierasz?” albo „Co skłoniło cię do takiego wniosku?”). Zachęć go, żeby się przed tobą otworzył, i uważnie wysłuchaj, co ma do powiedzenia. Jeżeli to tylko kwestia gustu, a nie zasad, pokaż dziecku, że szanujesz jego opinię — nawet gdy nie w pełni się z nią zgadzasz. Budowanie własnej tożsamości — a co za tym idzie swoich przekonań — jest nie tylko naturalne, ale też korzystne.

---

MATERIAŁ INFORMACYJNO-EDUKACYJNY DLA NAUCZYCIELI: JAK Z POWODZENIEM WZMOCNIĆ POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI U UCZNIA.

PROPOZYCJA DZIAŁAŃ:

◊Staraj się okazywać zainteresowanie każdym uczniem.

◊Witaj się z uczniem tak, aby wiedział , że go lubisz.

◊Podejmuj z uczniem rozmowy na zainicjowane przez niego tematy.

◊Staraj się nie bagatelizować zgłaszanych problemów przez ucznia.

◊Podkreślaj w rozmowie z uczniem zagadnienia dobre, a mniej mów o złych.

◊Dawaj uczniowi dobry przykład. Bądź dla niego modelem ról życiowych.

◊Słuchaj uważnie tego, co stara się przekazać w rozmowie uczeń.

◊Postaraj się przewidywać reakcje ucznia.

◊Opracuj konsekwentny system kar i nagród, stosowany w sytuacjach konfliktowych.

◊Zwracaj się do ucznia po imieniu.

◊Bądź opanowany, wystrzegaj się złośliwości , ironii i cynizmu wobec ucznia.

◊Staraj się poznać szczególne mocne strony ucznia i jego umiejętności.

◊Nie stawiaj uczniowi ultimatum, staraj się unikać form rozkazujących w dialogu z uczniem.

◊Unikaj osądzania i krytykowania ucznia.

◊Daj uczniowi do zrozumienia , że jest dla ciebie ważny i zaprezentuj troskę.

◊Chwal ucznia na forum klasy, prezentuj przed grupą jego atuty.

◊Przydziel uczniowi ważną funkcję w klasie ( taką , o której wiesz, że sobie z nią poradzi).

◊Informuj ucznia na bieżąco o decyzjach dotyczących jego osoby.

◊Wspieraj ucznia w formułowaniu celów, do których dąży.

◊Zachęcaj ucznia do wypowiadania własnych opinii i poglądów na forum grupy.

◊Mów uczniowi wprost o jego walorach i zaletach (stosuj pozytywne wzmocnienia).

◊Utwierdzaj ucznia w przekonaniu, że w niego wierzysz.

◊Staraj się stwarzać uczniowi warunki (zadania, funkcje, role) do osiągania sukcesów.

◊Dziel się z rodzicami pozytywnymi informacjami na temat ucznia.

◊Szukaj wspólnie z rodzicem sposobu rozwiązywania trudności ucznia.

◊Bądź przewodnikiem i partnerem rodzica w procesie edukacji i wychowania ucznia.

---

Dorastanie to czas ogromnych zmian. Nie jest to łatwe dla dzieci i ich rodziców. Jedynym rozsądnym sposobem radzenia sobie z pojawiającymi się wyzwaniami i problemami jest jak najlepsze poznanie ich i gotowość stawienia im czoła.

Oto lista 6 najczęstszych problemów, jakie mogą pojawiać się, gdy dziecko staje się nastolatkiem, a także wskazówki, jak sobie z nimi radzić.

Zmiany fizyczne nastolatka

Zmiany fizyczne zachodzą z powodu wzrostu poziomu hormonów odpowiedzialnych za dojrzewanie płciowe:
• Dziewczynkom zaczynają rosnąć piersi. Dla wielu z nich jest to krępujące i zawstydzające. Czują się bardzo niepewnie z powodu zmiany swojej sylwetki.
• U chłopców także zmienia się sylwetka – nie tylko gwałtownie wydłużają się ręce i nogi, ale też rozwija się muskulatura i rozrastają się barki.
• U chłopców zaczyna się mutacja – zanim głos obniży się z dziecięcego na dorosły, może pojawiać się chrypka i zaburzenia w wydawaniu głosu – na zmianę pojawiają się dźwięki niskie i wysokie, głos nagle załamuje się, staje się piskliwy.
• Skóra twarzy przetłuszcza się, pojawia się znienawidzony przez całe generacje nastolatków trądzik.
• Pojawiają się włosy na ciele: pod pachami, włosy łonowe, a u chłopców także włosy na twarzy.
• Znacząco zmienia się zapach potu, dzieci pocą się też znacznie intensywniej.
• U dziewczynek pojawia się miesiączkowanie i wszelkie związane z tym dolegliwości.

Jak nastolatkowi pomóc?

Pomóż dziecku zrozumieć, co się z nim dzieje i uświadom mu, na czym polegają zmiany:
• Wyjaśnij, że to normalne, że ciało się zmienia i że każdy człowiek musi przez to przejść.
• Pozwól mu we własnym tempie dostosowywać się do tego, co się z nim dzieje.
• Zaakceptuj zmiany i pomóż dziecku je zaakceptować.
• Zadbaj o odpowiednio odżywczą dietę, właściwą ilość snu oraz ruchu na świeżym powietrzu, aby dziecko zachowało siły i zdrowie.

Zmiany emocjonalne nastolatka

Hormony wpływają nie tylko na rozwój fizyczny, ale również na emocje:
• Wiek pomiędzy dzieciństwem a dorosłością to czas, kiedy nastolatek jest rozdarty pomiędzy coraz liczniejszymi i spoczywającymi na nim obowiązkami, a dziecięcymi pragnieniami i chęcią zabawy.
• Nastolatek zbyt mocno reaguje na bodźce i popada ze skrajności w skrajność: od euforii do przygnębienia – wahania nastroju są typowe.
• Dorastające dziewczynki są bardziej płaczliwe, ale i chłopcom zdarza się także reagować płaczem.
• Dzieci, które zaczęły dojrzewać wcześniej niż inne, czują się wyobcowane. Może to być przyczyną poczucia niższości.
• Pojawia się coraz więcej myśli na temat seksu, a to może wywoływać poczucie winy i wstydu.

Jak sobie radzić z emocjami nastolatka?

Dojrzewanie to emocjonalna przejażdżka kolejką górską i jest to normalne. Aby pomóc dziecku uporać się z problemami emocjonalnymi:
• Pozwól mu mówić, słuchaj bez osądzania i udzielania rad.
• Opowiadaj o własnych przeżyciach z tego okresu.
• Zachęć do ćwiczeń, gdyż aktywność fizyczna pomaga utrzymać poziom serotoniny na wysokim poziomie, dzięki czemu łatwiej panować nad emocjami.
• Zapewnij dziecko, że jego emocje są normalne. Podkreślaj, że to w porządku czuć się tak jak ono.
• Poszukaj zajęć pozwalających rozładować emocje w twórczy sposób: taniec, fotografia, rysunek, malarstwo.

Zmiany w zachowaniu nastolatka

Emocje mogą być tak bardzo przytłaczające, że dziecko pod ich wpływem zachowuje się sposób impulsywny, szkodliwy dla siebie i innych:
• Dzieci rozwijają się, ćwiczą swoją niezależność, a to sprawia, że coraz częściej kwestionują zasady i reguły ustalane przez rodziców. Przeciwstawiają się im, co może prowadzić do niebezpiecznych zachowań.
• Chęć próbowania nowych rzeczy i podejmowania ryzyka skutkuje nieostrożnym zachowaniem.
• Presja rówieśników i chęć dostosowania się do grupy może sprawiać, że pojawiają się zachowania trudne do przyjęcia – także strój, fryzura, wybór rozrywki to coś, czego rodzice nie akceptują.
• Szalejące hormony mogą sprawić, że dziecko zachowuje się agresywnie i wdaje w bójki z rówieśnikami.
• Nastolatki zaczynają kłamać, aby uniknąć konfrontacji z rodzicami lub ominąć zasady.

Jak sobie radzić z niechcianymi zachowaniami nastolatka?

Choć problemy z zachowaniem dziecka mogą znacząco utrudniać życie rodzicom, warto pamiętać o tym, że to tylko przejściowa faza w ich życiu. Dlatego tak ważne w tym okresie jest:
• Zdobycie zaufania dziecka.
• Rozmawianie z nim, słuchanie tego, co ma do powiedzenia bez oceny, krytyki, które mogą sprawić, że zachowanie jeszcze się pogorszy,
• Zapewnianie o swoich uczuciach i tym, że pozostają one niezmienne, bez względu na to jak dziecko się zachowuje.
• Takie pokierowanie rozmową z dzieckiem, aby uświadomić mu, że ważne jest bycie wiernym samemu sobie, akceptowanie tego jakim się jest i że nie trzeba podobać się za wszelką cenę innym.

Problemy w nauce

Zakończenie pierwszego etapu nauki – edukacji początkowej – związane jest z przekroczeniem progu szkolnego. Dziecko uczone jest przez kilku nauczycieli, z których każdy ma swoje wymagania. Do tego dochodzą najczęściej liczne zajęcia dodatkowe. Presja rodziców na osiąganie najlepszych wyników w nauce może być bardzo duża, a to może być przyczyną:
• Nadmiernego stresu, który sprawia, że dziecko nie potrafi się skupić.
• Przemęczenia wynikającego z nadmiaru obowiązków.
• Zaniedbywania konieczności odpoczynku.
• Zmniejszenia ilości snu.

Jak wesprzeć sprawy szkolne?

• Wspieraj aspiracje swojego dziecka, ale miej świadomość, że nie może być ono we wszystkim najlepsze.
• Pomóż mu wybrać to, na czym najbardziej mu zależy i zadbaj o to, aby mogło pielęgnować swoją pasję.
• Zmniejsz ilość obowiązków domowych, aby mogła skupić się na nauce.
• Kontroluj, czy dziecko się wysypia i odżywia prawidłowo.

Problemy psychologiczne nastolatka

Z badań wynika, że z około połowa problemów psychicznych, z jakimi zmagają się dorośli, zaczyna się w wieku nastoletnim. Problemy te mogą być naprawdę poważne, zagrażające zdrowiu i życiu dziecka.
• Niska samoocena, utrata pewności siebie, poczucie, że jest się gorszym, często wynikają z gorszej akceptacji własnego ciała.
• Gorsze oceny i zbyt wysoko postawiona poprzeczka dotycząca nauki dziecka, może je demotywować.
• Stres towarzyszący dojrzewaniu może być także przyczyną zaburzeń lękowych.
• W okresie nastoletnim rozwijać się mogą także zaburzenia odżywiania, takie jak anoreksja czy bulimia.
Dotyczą one tych dzieci, które nie akceptują swojego wyglądu i mają bardzo niską samoocenę.

Jak zareagować na problemy psychologiczne?

Rozpoznanie objawów poważnych problemów psychologicznych nie jest łatwe i często wymaga pomocy profesjonalisty. Poszukaj jej, jeżeli:
• Dziecko nie je lub bardzo zmienia swoje nawyki żywieniowe.
• Przywiązuje obsesyjną wagę do swojego wyglądu.
• Ma kłopoty ze snem.
• Jest nieszczęśliwe i nic go nie cieszy, jest smutne i osowiałe.
• O swoich spostrzeżeniach porozmawiaj z nauczycielami, aby dowiedzieć się, czy także w szkole zachowanie dziecka jest niepokojące. Nie neguj tego, co podpowiada ci intuicja – jeżeli coś cię niepokoi, koniecznie poszukaj pomocy.

Cyfrowe uzależnienie wśród nastolatków

Media społecznościowe wkroczyły nie tylko w nasze życie, ale też życie naszych dzieci i znacząco zmieniły sposób, w jaki wchodzimy ze sobą w interakcje.
• Dziecko może spędzać wiele godzin na telefonie, SMS-owaniu, rozmowach lub graniu.
• Internetowe przyjaźnie nie przekładają się na rzeczywistość – dziecko nie ma znajomych i ma bardzo ubogie życie towarzyskie.
• Uzależnienie od cyfrowych gadżetów ogranicza aktywność fizyczną, sprawia, że dziecko prowadzi niezdrowy i siedzący tryb życia.
• Uzależnienie od Internetu ma negatywny wpływ na wyniki w nauce.

Jak sobie z tym radzić?

• Zorientuj się, czy dziecko rzeczywiście marnuje czas siedząc przed komputerem, być może robi coś pożytecznego, związanego ze szkolnym projektem.
• Zamiast blokowania dostępu do Internetu rozmawiaj o swoich obawach.
• Pomóż dziecku znaleźć nowe aktywności, szczególnie takie, które zachęcą go do interakcji z innymi.
• Wspólnie zaangażujcie się w coś, co sprawi, że dziecko będzie spędzać mniej czasu przy komputerze i telefonie.